Mất đoạn nhỏ AZF trên nhiễm sắc thể Y là một trong những nguyên nhân di truyền phổ biến gây vô sinh ở nam giới. Do đó xét nghiệm giúp xác định đoạn mất trên AZF có vai trò quan trọng trong định hướng phương án điều trị vô sinh phù hợp, giúp người bệnh thực hiện được ước mơ làm cha cũng như hiểu rõ nguy cơ di truyền thế hệ sau.
1. Xét nghiệm xác định mất đoạn nhỏ AZF trên nhiễm sắc thể Y là gì?
Vùng AZF (Azoospermia factor) nằm trên Nhiễm sắc thể giới tính Y (NST) chứa nhiều gen liên quan đến quá trình sinh tinh trùng. AZF được chia thành 3 vùng chính AZFa, AZFb và AZFc, tùy vào vùng bị mất mà ảnh hưởng tới quá trình sinh tinh là khác nhau từ vô tinh, thiểu tinh nặng hoặc các bất thường chức năng của tinh trùng.
Mất đoạn nhỏ vùng AZF là nguyên nhân chủ yếu dẫn đến các bệnh lý suy sinh tinh: chiếm 3-15% các trường hợp vô tinh, 6-10% các trường hợp thiểu tinh nặng. Ước tính 3% các trường hợp vô sinh nam là do mất đoạn nhỏ vùng AZF, do đó, đây là xét nghiệm quan trọng để xác định nguyên nhân vô sinh ở nam giới, đặc biệt nam giới vô tinh hoặc thiểu tinh nặng.
2. Nguyên lý
Phương pháp xác định mất đoạn nhỏ AZF trên nhiễm sắc thể Y bằng bộ sinh phẩm Devyser AZF v2 dựa theo phương pháp PCR đa mồi khuếch đại các đoạn gen đặc hiệu (sequence-tagged sites) nằm trên vùng AZFa, AZFb và AZFc trên nhiễm sắc thể Y.
Sản phẩm khuếch đại được phát hiện bằng hệ thống điện di mao quản. Sự có mặt hoặc vắng mặt của các đoạn gen đích cho thấy sự có mặt hoặc mất đoạn vùng gen đang xét nghiệm.
Marker ZFXY là marker nội chứng của xét nghiệm (vùng gen có mặt trên cả nhiễm sắc thể X và Y).
3. Ưu điểm và giới hạn
- Xét nghiệm này không xác định được tất cả các nguyên nhân dẫn đến vô sinh. Do vậy kể cả khi kết quả xét nghiệm không phát hiện thấy có vi mất đoạn AZF thì không loại trừ được các yếu tố di truyền và không di truyền có thể dẫn đến vô sinh.
- Trong một số trường hợp hiếm, sự đa hình di truyền của vùng gen AZF có thể dẫn đến một kết quả âm tính giả hoặc dương tính giả. Do đó nếu kết quả không phù hợp với tình trạng lâm sàng thì cần thực hiện thêm các xét nghiệm khác.
- Người bệnh cần được tư vấn về mặt di truyền trước khi thực hiện xét nghiệm này. Nếu phát hiện kết quả dương tính, cần tư vấn sâu hơn với bác sĩ nội tiết và bác sĩ hỗ trợ sinh sản về khả năng thành công nếu có mong muốn sinh con.
4. Ai thường được chỉ định thực hiện xét nghiệm xác định mất đoạn nhỏ AZF trên nhiễm sắc thể Y?
Xét nghiệm AZF được chỉ định khảo sát có sự mất đoạn các vùng AZF trên NST Y hay không trong các trường hợp:
- Nam giới vô tinh hoặc thiểu tinh nặng (dựa vào kết quả tinh dịch đồ thực hiện đúng chuẩn với dưới 5 triệu tinh trùng/ml) không do nguyên nhân tắc nghẽn ống dẫn tinh.
- Trước khi thực hiện phẫu thuật cắt bỏ giãn mạch thừng tinh. Nếu bệnh nhân giãn mạch thừng tinh có mất đoạn AZF thì phẫu thuật không cần thực hiện do không hoặc ít có ý nghĩa.
- Trong gia đình có anh trai/em trai bị đột biến mất đoạn AZF đã được xác định.
- Tiền sử thai sảy, lưu, dị tật nhiều lần.
5. Ý nghĩa kết quả và tư vấn di truyền
Vùng AZFa
Chứa hai đoạn gen USP9Y và DDX3Y có liên quan tới việc sản xuất tinh trùng. Khi nam giới bị mất vùng AZFa sẽ dẫn tới không có tinh trùng trong tinh dịch và hội chứng Sertoli đơn thuần (Hội chứng Sertoli là hội chứng tinh hoàn không hề có tinh trùng mà chỉ có những tế bào tham gia vào quá trình hỗ trợ tinh trùng phát triển).
Vùng AZFb
Nằm ngay cạnh vùng AZFa, có chứa hai đoạn gen RBMY và PRY liên quan tới sản xuất tinh trùng. Nam giới khi bị mất vùng này thì tinh trùng không thể trưởng thành dẫn tới vô sinh và không có tinh trùng trong tinh dịch.
Vùng AZFc
Nằm ngay cạnh vùng AZFb và có đoạn gen chồng chéo với AZFb. Biểu hiện khi bị mất đoạn AZFc rất đa dạng, có thể gây vô sinh với không có tinh trùng trong tinh dịch hoặc mật độ tinh trùng rất ít tới bình thường.
Có rất nhiều trường hợp xảy ra mất đoạn AZF kết hợp tức là mất đoạn AZF (a+b+c) hoặc mất đoạn AZF (b+c).
Nếu mất đoạn xảy ra ở vùng AZFa, AZFb hoặc kết hợp thì người bệnh không thể có tinh trùng, do đó các điều trị nên dừng lại do không mang lại kết quả và gây tốn kém thời gian, chi phí. Phương án xin tinh trùng và thực hiện IVF là giải pháp tối ưu trong trường hợp này.
Nếu mất đoạn chỉ xảy ra ở vùng AZFc, 70% các trường hợp có thể có tinh trùng, nếu không thấy tinh trùng trong tinh dịch, các Bác sĩ có thể chỉ định chọc hút hoặc sinh thiết tinh hoàn, mào tinh để tìm tinh trùng. Liệu trình IVF sau đó được thực hiện để tạo phôi, mang lại cơ hội có con cho người bệnh.
Mất đoạn AZF trên NST Y sẽ di truyền cho con trai, do đó tư vấn di truyền trong gia đình và tư vấn hỗ trợ sinh sản sớm cho thế hệ sau là quan trọng để giảm thiểu nguy cơ, thời gian và chi phí điều trị.
Trên đây là thông tin tổng hợp về xét nghiệm mất đoạn nhỏ AZF trên nhiễm sắc thể Y – nguyên nhân di truyền gây ra vô sinh nam.
Nếu có bất cứ thắc mắc nào cần tư vấn và giải đáp liên quan đến xác định mất đoạn nhỏ AZF gây vô tinh trùng cần được Bác sĩ Phương Hoa hỗ trợ, vui lòng liên hệ tại đây.
Bác sĩ Phương Hoa
Chuyên gia di truyền y học
Liên hệ với bác sĩ
Website này được xây dựng với mong muốn lan tỏa những thông tin hữu ích trong lĩnh vực di truyền học, trở thành kênh kết nối chuyên môn giữa các bác sĩ, chuyên gia y tế nhằm mang lại sự hỗ trợ tốt nhất cho người bệnh.
